كوب

خواندن شهر یا شهر به مثابه ی متن

شهر یک متن است، اگر "متن" را در مفهوم موسع آن درنظر بگیریم. یعنی نظامی از نشانه ها که در تعامل با هم، معنا را رقم می زنند. معنای متن اما مفهومی بسیار پیچیده و متغیر است
نشانه های متن، روابط گوناگونی دارند. کشف این روابط، بازخوانی متن است که هربار می تواند به گونه ای باشد
معنای هر نشانه و رابطه ی نشانه ها با هم، در هر بازخوانی، بسته به دانایی و موقعیت فرهنگی/تاریخی خواننده (=مخاطب متن)، متفاوت و متغیر است و این، امکان بازخوانی ها یا خوانش ها یا تاویل های گوناگون را از یک متن مشخص فراهم می آورد
براین اساس، شهر نیز یک متن است. عناصر تشکیل دهنده ی شهر، هریک نشانه ای از نشانه های تشکیل دهنده ی متنی به نامشهر است
عابر، که خود جزء یا نشانه ای از این متن به شمار می آید، درعین حال همواره در مقام خواننده ی بالقوه ی شهر قلمداد می شود
تمایز شهر از سایر متن ها (مثل نقاشی، موسیقی، شعر، داستان و...) در مفهوم تالیف نمایان می شود. متن های دیگر، همواره توسط یک مولف، تالیف شده است. مولف هنگام خلق اثر و پیش از آن که بمیرد، نشانه ها را در نظامی که خود می شناسد، تالیف کرده است، حتا اگر مخاطبان دیگر متن، این نظام را یکسره دگرگون کنند
اما در شهر چنین نیست یا دقیقا چنین نیست.شهر مولف ندارد. اگرچه شهرها هم خلق (طراحی) می شوند، اما طراحی شهر، عمدتا یا شاید فقط در وجه کالبدی و عملکردی محقق می شود (هرچند طراحی شهری فقط به طراحی کالبدی و عملکردی محدود نمی شود)؛ درحالی که شهر پدیده ای بسیار وجهی ست (اگر نگوییم بی نهایت وجهی). رفتار مردم، اقلیم، نظام سیاسی و حکومتی و... وجوهی از شهر است، پیچیده و تاحد زیادی غیرقابل پیش بینی که در کالبد شهر، تحقق می یابد و متن شهر به وجود می آید
شهر، به این ترتیب، یک نظام نشانه شناختی کاملا شناور است. یک آشوب: هر لحظه به شکلی
هربازخوانی، تاویلی از متن است و خود متنی تازه قلمداد می شود. درمورد شهر، هر بازخوانی، خود تالیفی تازه است. به عبارت دیگر، هر بازخوانی از شهر، برشی از نظام آشوب شهر را به مثابه ی متنی تالیف می کند
شهر، به سبب پیچیدگی و شناوری نظام نشانه شناختی آن، ابزار بازخوانی چندگانه ای دارد. عکس، نوشته، طرح، اسکیس، آنالیزهای شهری و معماری، نمودارها، فیلم و... هرکدام می تواند ابزاری باشد برای بازخوانی/تالیف این نظام آشوب. به این ترتیب می توان به شهر نگاه کرد

این بخشی از مقاله ای ست که با همین عنوان در شماره ی 102-104، مرداد- مهر 1382، مجله ی دانش نما چاپ شد

<آرش اخوت cooob@hotmail.com>