كوب

اصفهان لایه‌های مختلفی دارد. یک لایه، لایه‌ای‌ست زیر زمین که باستان‌شناس‌ها از آن می‌گویند. لایه‌ی دوم، لایه‌ای‌ست که می‌بینیم و در آن زندگی می‌کنیم و بسیاری از آن بسیار سخن گفته‌اند و بسیار خواهند گفت مثل خیلی شهرهای دیگر. لایه‌ی سوم، لایه‌ی پشت‌بام‌هاست. چشم‌انداز این لایه برای خودش شهری دیگر است؛ دنیایی‌ست با فراز و نشیب‌های خاص خود که با چشم‌اندازهای دور دست درهم می‌‌آمیزد. این لایه کم‌تر دیده شده است و یادم نمی‌آید جایی چیزی درباره‌ی آن خوانده باشم. اگر می‌شد (که به گمان من می‌شود) راه گردش‌گرها را به بالای بام‌های شهر، بخصوص بام بازار و بافت قدیم، باز کرد، شهر تازه‌ای، اصفهان تازه‌ای، درست می‌شد که بیا و ببین.
اما از این‌ها بگذریم. بالای این‌ها، بالای ما و لایه‌هایمان، لایه‌ی دیگری هست که از ما و گزند ما (اما نه از گزند تاویل و خیال ما) آسوده مانده است و آن لایه‌ی کلاغ‌ها و چنارهای پیر است. از سر چناری کلاغی پرید و بال ‌زد تا چنار دیگری بی آن‌که آدمیان و جهان‌شان را به تخمش بگیرد.
می‌گویند کلاغ 200 سال عمر می‌کند. فکرش را بکنید: 200 سال بالای شهری بال بزنید

رابطه‌ی دموکراسی و خانه‌تکانی را می‌دانید؟ رابطه‌ی خانه‌تکانی و دموکراسی این است که وقتی خانه‌تکانی می‌کنیم (و فقط وقتی خانه‌تکانی می‌کنیم) از خودمان می‌پرسیم زندگی در یک کشور آزاد با شغل شیشه‌شوری بهتر است یا زندگی در خراب‌شده‌ی دیکتاتورزده‌ای با شغل خوب؟
رابطه‌ی معماری و خانه‌تکانی را می‌دانید؟ رابطه‌ی معماری و خانه‌تکانی این است که وقتی خانه‌تکانی می‌کنیم (و فقط وقتی خانه‌تکانی می‌کنیم) به معمارهایی که شیشه‌خورهای زیاد طراحی می‌کنند ناسزا می‌گوییم و معتقد می‌شویم که تا می‌شود از سطوح افقی خاک‌گیر باید پرهیخت و خانه‌ها را تا می‌شود باید کوچک‌تر طراحی کرد.

جناب فرخ‌فال عزيز سلام
از اظهار‌نظر روشن‌گرانه‌تان درباره‌ي دائره‌المعارف اصفهان بسيار سپاس‌گزارم. من هم به آن «آرشيو پرستي» ارادتي ندارم. اين روزها كه فكر اين دانش‌نامه جدي‌تر و بيش‌تر ذهنم را مشغول كرده به همين فكر مي‌كنم كه اين دانش‌نامه چگونه مي‌تواند باشد تا از آن صورت سنتي و مالوف دانش‌نامه‌ها جدا شود و حق مطلب را درباره‌ي اصفهان كمي بهتر ادا كند؟ اين روزها به اين فكر مي‌كنم كه هر مدخل مي‌تواند مجموعه‌اي باشد از مقاله‌هايي كه توسط چند نفر نوشته شده، عكس‌ها، داستان‌ها، شعرها، خاطرات، فيلم، صداها و... چه‌بسا يك مدخل خود كتابي بشود حتا. و علاوه براين چه‌بسا كه اين دائره‌المعارف بشود روايت من از اصفهان. بشود دانش‌نامه‌ي من از اصفهان. و در اين ميان همين موضوع انتخاب مدخل‌ها هم خود داستاني‌ست. البته از آن «محدوديت لامحاله» گزيري نيست.
مجموعه‌ي «خاطرات شهر» كه چندي‌ست در كار جمع‌آوري آن هستم و تاكنون هفت-هشت مطلب توانسته‌ام پيدا كنم (و هم‌چنان منتظر خاطرات شما هستم از اصفهاني كه خودتان مي‌شناسيد و از سال‌هاي قبل از 1350 به‌ياد مي‌آوريد)، بخش مهمي از اين دانش‌نامه خواهد بود كه فكر مي‌كنم تا حدودي با آن «تك‌نگاري» موردنظر شما نزديك باشد.